Edelhert | Leefwijze |

Edelherten op de Veluwe: Een Koning van het Bos

Het edelhert (Cervus elaphus) is het grootste inheemse landzoogdier van Nederland en een imposante verschijning in de uitgestrekte bossen en heidevelden van de Veluwe. Met zijn majestueuze gewei, krachtige lichaam en kenmerkend gedrag is het edelhert een icoon van de Nederlandse natuur.

---

Herkenning per leeftijd

1. Kalf (0-1 jaar)

• Geboren in mei of juni.

• Gewicht bij geboorte: ca. 6–8 kg.

• Lichtbruine vacht met witte vlekjes, die na enkele weken vervagen.

• Heeft nog geen gewei.

• Wordt vaak beschut gehouden door de moeder in hoog gras of struiken.

2. Spitser (1-2 jaar)

• Jonge mannetjes krijgen hun eerste gewei: twee rechte stangen, zonder vertakkingen (de “spitsen”).

• Nog slanker gebouwd dan volwassen dieren.

• Gewei wordt jaarlijks afgeworpen en groeit elk jaar groter terug.

3. Volwassen hert (2+ jaar)

• Gewei groeit jaarlijks in omvang en complexiteit, met vertakkingen (endelen) die de leeftijd kunnen aanduiden, hoewel dit niet altijd precies klopt.

• Grote herten kunnen een gewei dragen met meer dan 10 enden per stang.

• Grotere borstkas, manen zichtbaar in de winter.

4. Hindes (vrouwelijke herten)

• Hebben nooit een gewei.

• Slanker en kleiner dan mannetjes (tot ca. 130 kg vs. 200 kg bij herten).

• Leven vaak in groepen (kuddes) met andere hindes en jongen.

---

Leefwijze

Edelherten zijn sociale dieren met een duidelijke structuur:

• Hindegroepen bestaan uit vrouwtjes en hun kalveren.

• Hertengroepen bestaan uit mannetjes, vooral buiten het bronstseizoen.

• Tijdens de bronst mengen mannetjes zich tijdelijk met de hindes.

Ze zijn schemeractief: het meest actief bij zonsopkomst en -ondergang. Overdag rusten ze in beschutte gebieden, vaak in dekking van bomen of struiken.

In de winter zoeken ze meer open plekken op waar voedsel beter beschikbaar is. In de zomer verblijven ze vaker in schaduwrijk bos.

---

Het burlen – de bronsttijd

De bronsttijd is een spectaculair natuurverschijnsel, die plaatsvindt in september en begin oktober.

• Burlen is het kenmerkende, diepe gebrul van een hert. Het klinkt als een kruising tussen een oerschreeuw en een brullende koe.

• Het burlen dient om indruk te maken op hindes én rivaliserende herten af te schrikken.

• Herten proberen een harem van hindes te vormen.

• Als er meerdere sterke herten zijn, kunnen er indrukwekkende gevechten plaatsvinden. Deze gevechten zijn zelden dodelijk, maar kunnen wel heftig zijn.

---

Voortplanting

• Na de bronsttijd vindt de bevruchting plaats.

• De draagtijd duurt ongeveer 8 maanden.

• In mei of juni wordt meestal één kalf geboren (tweelingen zijn zeldzaam).

• De moeder houdt het kalf goed verborgen, vaak in dichte vegetatie.

• Na enkele weken sluit het kalf zich aan bij de kudde.

• Kalveren zogen zo’n 3-4 maanden.

---

Voedsel

Edelherten zijn herbivoren en hebben een gevarieerd dieet:

• Grassen, kruiden en bladeren in de zomer.

• Knoppen, twijgen, schors van bomen zoals berk en wilg in de winter.

• Vruchten zoals eikels, kastanjes en beukennootjes in de herfst.

• Ze foerageren vaak in de overgangsgebieden tussen bos en open terrein.

Op de Veluwe worden edelherten soms bijgevoerd in de winter, vooral in beheergebieden.

---

Habitat: De Veluwe als thuisbasis

De Veluwe is het grootste aaneengesloten natuurgebied van Nederland en biedt een ideaal leefgebied voor edelherten:

• Bossen: Loof- en naaldbos bieden rust en dekking.

• Heidevelden en open graslanden: voor het foerageren.

• Stuifzanden en vennen: zorgen voor variatie in het landschap.

Bekende plekken waar je edelherten kunt zien:

• De Hoge Veluwe (nationale park, vaak met kijkhutten of wildobservatieplaatsen).

• Kootwijkerzand, Planken Wambuis, Radio Kootwijk.

• Wildobservatieposten zoals bij de Wildbaanweg of Reemsterveld.

---

Leuke weetjes

• Het gewei van een hert groeit elk jaar opnieuw en bestaat uit levend botweefsel. In de groeiperiode is het bedekt met een zachte huid: het "velvet".

• Een volwassen hert kan met zijn gewei wel 8–10 kg gewicht op zijn kop dragen!

• Edelherten kunnen springen tot 2 meter hoog en 6 meter ver.

• Ze hebben een uitstekend gehoor en reukvermogen, maar zien relatief slecht.

• In de bronsttijd eten herten nauwelijks. Ze kunnen in die periode wel 20% van hun lichaamsgewicht verliezen.

• Edelherten zijn in Nederland ooit uitgestorven in het wild, maar zijn opnieuw uitgezet op de Veluwe in de 19e eeuw.

---

Tot slot

Het edelhert is meer dan een wild dier: het is een symbool van natuurlijke kracht, traditie en seizoensritme. Een ontmoeting met een burlend hert bij zonsopkomst op de Veluwe is een ervaring die je niet snel vergeet – een stukje oer-Nederland in een modern landschap.